ધ્યાન

ધ્યાન શું છે?

ધ્યાન એટલે સજગતા સાથે ઊંડો આરામ કરવાનો માર્ગ! આપણા મનને શાંત કરીને આપણી‌ અંદરની આનંદની અવસ્થા સાથે જોડાવાનું કૌશલ્ય. ધ્યાન એટલે બધાં જ પ્રયત્ન છોડી ને, કશું જ નહીં કરવાની નાજુક કળા, જેના દ્વારા આપણે પ્રેમ, આનંદ અને શાંતિ સ્વરૂપ આપણા આત્મસ્વભવમાં વિશ્રામ કરીએ. ધ્યાનનો નિયમિત અભ્યાસ આપણને ખૂબ ઊંડો વિશ્રામ આપે છે. વર્તમાન સમયમાં, તણાવ ઓછો કરીને મનની સ્વસ્થતા જાળવવી એ ખૂબ આવશ્યક છે.

ધ્યાન એ ધ્વનિથી નીરવતા સુધીની, હલનચલનથી સ્થિતપ્રજ્ઞતા તરફની યાત્રા છે. ધ્યાન એ આત્માનું ભોજન છે. સંગીત આપણી ભાવનાઓનો ખોરાક છે; જ્ઞાન એ બુદ્ધિનો ખોરાક છે, મનોરંજન એ મનનો ખોરાક છે અને ધ્યાન એ આપણા આત્મા માટેનો ખોરાક છે.

ધ્યાનના ફાયદા અનેક છે - મનની શાંતિ, મનને કેન્દ્રિત કરી શકવાની ક્ષમતા, એકાગ્ર શક્તિ, વિચારો અને લાગણીઓમાં સ્પષ્ટતા, તણાવપૂર્ણ પરિસ્થિતિઓમાં ભાવનાઓનું સંતુલન, શ્રેષ્ઠ વાતચીત કૌશલ્ય, આપણી ભીતર નવી નવી કળાઓ અને પ્રતિભાઓનો આવિષ્કાર, દ્રઢ આંતરિક શક્તિ, સ્વઉપચાર- ઊર્જા, આપણી ભીતર-'સ્વ' સાથે જોડાવાની કળા, વિશ્રામ અને તરોતાજા થવાની ક્ષમતા! અરે! શુભ ભાગ્યને આકર્ષવાની ક્ષમતા પણ ધ્યાન દ્વારા જ મળે છે. તો આ છે નિયમિત ધ્યાન કરવાથી સહજ જ થતા ફાયદાઓ.

• ધ્યાન કરવાનો સૌથી પહેલો ફાયદો એ છે કે તે આપણા શરીરની જૈવિક શક્તિ વધારે છે. શું તમે નોંધ્યું છે કે, ક્યારેક આપણે કોઈને મળીએ ને કોઈ અગમ્ય કારણોસર આપણને એમની સાથે વાત કરવી ગમતી નથી. જ્યારે કેટલાક અજાણ્યા લોકો, જેમને આપણે વધુ મળ્યા પણ નથી , તે છતાં તેમની સાથે આત્મીયતા અનુભવીએ છીએ અને એકદમ સહજ હોઈએ છીએ. આનું કારણ છે સકારાત્મક ઊર્જા ની ઉપસ્થિતિ! તો ધ્યાન આપણી આસપાસ આ સકારાત્મક અને આત્મીયતાની ઉર્જા નિષ્પન્ન કરે છે.
• બીજો ફાયદો એ છે કે તે સ્વાસ્થ્યને સુધારે છે. હાયપરટેન્શન, ડાયાબિટીસ, હૃદયની બિમારીઓ, ત્વચાની અને ચેતાતંત્રની સમસ્યાઓ તથા અન્ય ઘણી સમસ્યાઓમાં ધ્યાન કેવી રીતે મદદ કરે છે તેના પર હવે ઘણું સંશોધન થઈ રહ્યું છે.
• ત્રીજું, ધ્યાન આપણા મૂડને અસર કરે છે. આપણને આનંદિત રહેવામાં સહાય કરે છે. ધ્યાન દ્વારા અનેક માનસિક અને શારીરિક રોગોને નિવારી શકાય છે.

આ બધાં સ્વાસ્થ્યના લાભો ઉપરાંત, ધ્યાન આપણી એકાગ્રતામાં પણ સુધારો કરે છે અને વ્યક્તિને વર્તમાન ક્ષણમાં રહેવામાં મદદ કરે છે. આપણે સૌ અનુભવીએ છીએ કે આપણું મન હંમેશા કાં તો ભૂતકાળ કાં તો ભવિષ્ય અંગેના વિચારોમાં જ રમ્યા કરે છે. કાં તો ભૂતકાળ વિશે વિચારીને ગુસ્સો કે ગ્લાનિમાં રહીએ છીએ અથવા ભવિષ્ય વિશે હંમેશા ચિંતા કરતા હોઈએ છીએ. ધ્યાન આપણા મનને ભૂતકાળ અને ભવિષ્ય વચ્ચે ઝૂલતું અટકાવી તેને વર્તમાન ક્ષણમાં લાવવામાં મદદ કરે છે.

ધ્યાન શીખવા માંગતા લોકો માટે

ધ્યાન કરવું એ શ્વાસ લેવા અને બહાર કાઢવા જેટલું જ સરળ છે. જેના માટે આપણે કોઈ પર્વત પર જઈ ને જાતને કોઈ બંધનમાં રાખવાની જરૂર નથી. ધ્યાન તો એક એવી ઊર્જાવાન પ્રક્રિયા છે જેને આપણા રોજિંદા જીવનમાં સરળતાથી સમાવિષ્ટ કરી શકાય છે. આપણે અનેક પ્રકારના ધ્યાનમાંથી કોઈપણ પ્રકારનું ધ્યાન પસંદ કરી શકીએ છીએ - સર્વ પ્રકારનાં ધ્યાન, મનને સરળતાથી વર્તમાન ક્ષણમાં રહેવા માટે સહાયરૂપ થાય છે.

ખરું કહું તો, કેટલાય લોકોને પહેલી જ વારનો ધ્યાનનો અનુભવ એટલો અદ્ભુત રહ્યો છે કે શબ્દોમાં વ્યક્ત કરવું જ મુશ્કેલ બને છે. આપણે જ્યારે ધ્યાનની પ્રક્રિયા શીખીને, નિયમીત રીતે ધ્યાન કરતાં થઇએ છીએ, દિવસમાં એક વખત અથવા આદર્શ રીતે તો દિવસમાં બે વાર - ધ્યાન કરીએ છીએ તો આપણી અંદર અને બહાર, નિશ્ચિતપણે એક સકારાત્મક પરિવર્તન અનુભવીએ છીએ. આ પરિવર્તન એટલું સ્પષ્ટ હોય છે કે તમારી આસપાસના લોકોની આંખે ઉડી ને વળગે! તમારી સુંદર ઓરા અને ઉર્જા લોકો ઓળખવા લાગે છે. જીવનને તણાવમુક્ત અને આનંદમય બનાવવા માટે દરેક વ્યક્તિએ દરરોજ થોડી મિનિટો માટે ધ્યાન અવશ્ય કરવું જોઈએ.