नवरात्रीचे माहाम्य: नवरात्री का साजरी केली जाते?

नवरात्रीचे माहाम्य

‘नवरात्री’ म्हणजे ‘नऊ रात्री’. ‘नव’ म्हणजे ‘नऊ’ आणि ‘रात्री’ म्हणजे ‘रात्र’.

रात्र विश्रांती देते आणि  नवचेतना प्रदान करते. रात्रीच्या वेळी, तुम्ही झोपेच्या माध्यमातून अंतर्मुख होता आणि सकाळी विश्रांती घेऊन ताजेतवाने होऊन उठता. त्याचप्रमाणे, नवरात्री किंवा ‘नऊ रात्री’ ही वर्षातील अशी ` वेळ असते जेव्हा तुम्हाला सखोल विश्रांती घेण्याची संधी मिळते. ही खोल विश्रांती सर्व प्रकारच्या त्रासांपासून मुक्ती देते व आपल्यामध्ये गहन आराम आणि सर्जनशीलता आणते. 

या काळात केलेले उपवास, ध्यान, प्रार्थना आणि इतर आध्यात्मिक साधना ही सखोल विश्रांती मिळण्यास मदत करतात. या काळात इंद्रिय सुखाच्या अतिउपभोग घेण्याच्या प्रवृत्तीपासून दूर राहणे देखील सखोल विश्रांती मिळवण्याच्या प्रक्रियेला सहायक ठरते.

आपला आत्माः सखोल विश्रांतीचा स्रोत

आपला आत्मा अनादी काळापासून अस्तित्वात आहे. हा या विश्वाच्या अमर्याद आणि शाश्वत उर्जेचा स्रोत आहे. नवरात्रीच्या काळात, वातावरणात ज्या सूक्ष्म ऊर्जा असतात त्या आपल्या या आत्मानुभूतीच्या प्रवासात मदत करतात व आपला अनुभव वृद्धिंगत करतात.

नवरात्री दरम्यान केली जाणारी प्रार्थना, जप आणि ध्यान आपल्याला आपल्या आत्म्याशी जोडतात. आत्म्याच्या अनुभूतीत राहिल्याने आपल्या आत सकारात्मक गुण निर्माण होतात आणि आळस, अभिमान, आसक्ती, राग आणि द्वेष नष्ट होतात. जेव्हा नकारात्मक भावनांच्या रूपातील तणाव नष्ट होतो, तेव्हा आपल्याला गहन शांती व सकारात्मकतेचा अनुभव येतो.

देवी पूजाः सर्वव्यापी उर्जेचा सन्मान

देवी सर्वव्यापी वैश्विक ऊर्जेचे प्रतिनिधित्व करते. संपूर्ण सृष्टी या उर्जेने व्यापलेली आहे. आपल्या दैनंदिन जीवनात आपण जी समृद्धी अनुभवतो ती देवीचे प्रकटीकरण आहे. देवी माता अनेक रूपांत आपली सेवा करते. आपल्या आईचे, वडिलांचे, मित्रांचे, पतीचे, पत्नीचे, मुलाचे, मुलीचे आणि गुरूचेही स्वरूप देवीच आहे. प्रदक्षिणा घालणारे ग्रह आणि चंद्र हे देखील आपली आरती करणारी देवीच आहे. पूजेद्वारे आपण म्हणतो, “आई, तू मला जे काही दिलेस ते मी तुला अर्पण करत आहे. उदाहरणार्थ, पूजेदरम्यान आपण देवीला अन्नधान्य अर्पण करतो जसे प्रकृति आपल्याला अन्न पुरवते. देवी पूजा ही संपूर्ण सृष्टीप्रती आदर दर्शविणारी विस्तारित चेतनेची अभिव्यक्ती आहे. नवरात्रीच्या नऊ  दिवसांमध्ये आपण जी पूजा करतो ती देवीचा सन्मान करण्याची आणि देवी मातेबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करण्याची एक पद्धत आहे. पूजेला उपस्थित असताना आपण आपल्या सर्व सांसारिक क्रिया काही काळासाठी सोडून देतो आणि सखोल ध्यानामध्ये प्रवेश करतो.

आपल्या सर्वांमध्ये देवी ऊर्जा (शक्ती) आहे. देवी इतर कुठेही नाही, इतर कोणत्याही जगात नाही. जर आपण ध्यानात खोल गेलो, तर शरीरातील तेज उजळेल आणि विस्तारेल आणि बाहेर पसरेल. ही देवी पूजा आहे

गुरूदेव श्री श्री रवि शंकर

नवदुर्गा आणि नवरात्रीच्या प्रत्येक दिवसाचे माहाम्य

नवदुर्गा म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या नऊ रूपांमध्ये देवीची पूजा केली जाते. नवरात्रीच्या प्रत्येक दिवसाचे महत्त्व देवीमातेच्या एका स्वरूपाशी जोडलेले आहे.

पहिला दिवस – शैलपुत्री

पहिल्या दिवशी देवी शैलपुत्रीची पूजा केली जाते. या रूपात देवी पार्वतीला हिमालय राजाची कन्या म्हणून पूजले जाते. शैला म्हणजे असाधारण किंवा मोठ्या उंचीवर पोहोचणे. देवीने दर्शवलेली दैवी चेतना नेहमीच शिखरावरून प्रस्फुटित होते. नवरात्रीच्या या पहिल्या दिवशी आपण देवी शैलपुत्रीला प्रसन्न करतो जेणेकरून आपल्याला देखील चेतनेची सर्वोच्च स्थिती प्राप्त होऊ शकेल.

दुसरा दिवस – ब्रह्मचारिणी

दुसऱ्या दिवशी देवी ब्रह्मचारिणीला प्रसन्न केले जाते. देवी ब्रह्मचारिणी हे देवी पार्वतीचे रूप आहे ज्यामध्ये तिने भगवान शिवाला आपला पति म्हणून मिळवण्यासाठी कठोर तपस्या केली. ब्रह्मा म्हणजे दैवी चेतना आणि आचार म्हणजे वर्तन. ब्रह्मचर्य म्हणजे दैवी चेतनेत स्थिर होऊंन केलेले वर्तन किंवा कृती. ध्यान करण्यासाठी आणि आपल्या आंतरिक दैवत्वाचा शोध घेण्यासाठी हा दिवस विशेषतः पवित्र आहे.

तिसरा दिवस – चंद्रघंटा

तिसऱ्या दिवशी देवी चंद्रघंटा ही पीठासीन देवी असते. चंद्रघंटा हे विशेष रूप आहे जे देवी पार्वतीने भगवान शिवाशी विवाहाच्या वेळी धारण केले होते. चंद्रघंटा शब्दामधील चंद्र आपल्या मनाचे प्रतिनिधित्व करतो. मन अस्वस्थ असते आणि एका विचारातून दुसऱ्या विचाराकडे जात राहते. आणि घंटा नेहमी फक्त एकाच प्रकारचा ध्वनि निर्माण करते. याचे महत्त्व असे आहे की जेव्हा आपले मन एकाच गोष्टीवर स्थापित होते, जसे . देवीवर, तेव्हा आपला प्राण (सूक्ष्म जीवन शक्ती ऊर्जा) एकत्रित होवून त्यातून सुसंवाद आणि शांतता उदयास येते. अशा प्रकारे हा दिवस देवी मातेवर लक्ष केंद्रित करून मनाच्या सर्व अनियमिततेपासून दूर जाण्याचे प्रतीक आहे.

चौथा दिवस – कुष्मांडा

चौथ्या दिवशी देवी कुष्मांडा या रुपात देवीची पूजा केली जाते. कुष्मांडा म्हणजे कोहळा. कु म्हणजे थोडे, उष्मा म्हणजे ऊर्जा आणि अंडा म्हणजे अंडे. ब्रह्मांडाच्या अंड्यातून (हिरण्यगर्भ) निर्माण झालेले हे संपूर्ण विश्व देवीच्या असीम उर्जेतून प्रकट होते. कोहळा देखील प्राणाचे प्रतिनिधित्व करतो कारण त्यात प्राण शोषून घेण्याचा आणि प्रकिरण करण्याचा अनोखा गुणधर्म असतो.कोहळा ही सर्वात प्राणिक भाज्यांपैकी एक आहे. या दिवशी आपण देवी कुष्मांडाची पूजा करतो जी आपल्यावर तिच्या दैवी उर्जेचा वर्षाव करते.

पाचवा दिवस – स्कंदमाता

स्कंदमाता म्हणजे स्कंदाची माता. पाचव्या दिवशी देवी पार्वतीच्या मातृरूपाची पूजा केली जाते. या रूपात ती भगवान कार्तिकेयाची आई आहे. ती आईच्या वात्सल्याचे प्रतिनिधित्व करते. देवीच्या या स्वरूपाची पूजा केल्याने आयुष्य शहाणपण, संपत्ती, शक्ती, भरभराट आणि मुक्तीने समृद्ध होते.

सहावा दिवस – कात्यायनी

सहाव्या दिवशी, देवी ‘कात्यायनी’ स्वरुपात प्रकट होते. हे रूप देवी मातेने विश्वातील आसुरी शक्तींचा नाश करण्यासाठी घेतले होते. तिचा जन्म देवतांच्या क्रोधातून झाला होता. तिनेच महिषासुराचा वध केला. आपल्या शास्त्रांनुसार, धर्माला आधार देणारा क्रोध स्वीकारार्ह आहे. देवी कात्यायनी त्या दैवी तत्त्वाचे आणि नैसर्गिक आपत्ती आणि संकटांमागील दैवी मातेच्या स्वरूपाचे प्रतिनिधित्व करते. ती सृष्टीमध्ये संतुलन पुनर्संचयित करण्यासाठी उद्भवणारा राग आहे. आध्यात्मिक उत्क्रांतीच्या मार्गावर अडथळा आणणाऱ्या आपल्या सर्व आंतरिक शत्रूंचा अंत करण्यासाठी सहाव्या दिवशी देवी कात्यायनीचे आवाहन केले जाते.

सातवा दिवस – कालरात्रि

सातव्या दिवशी आपण देवी कालरात्रीचे आवाहन करतो. प्रकृति मातेचे दोन टोकाचे स्वभाव आहेत. त्यातील एक भीतीदायक आणि विनाशकारी आहे. तर दुसरा सुंदर आणि शांत आहे. देवी कालरात्रि हे देवीचे उग्र रूप आहे. कालरात्रि ही अंधाराची रात्र दर्शवते. रात्रीला देवी मातेचा एक पैलू देखील मानले जाते कारण रात्रच आपल्या आत्म्याला सांत्वन, विश्रांती आणि आराम देते. केवळ रात्रीच आपल्याला आकाशात अनंततेची झलक मिळते. देवी कालरात्रि ही अनंत काळी ऊर्जा आहे ज्यात असंख्य विश्व आहेत.

आठवा दिवस – महागौरी

देवी महागौरी म्हणजे अशी शक्ति जी सुंदर आहे, जी जीवनात गती आणि स्वातंत्र्य देते. महागौरी निसर्गाच्या सुंदर आणि शांत पैलूचे प्रतिनिधित्व करते. ती अशी ऊर्जा आहे जी आपले जीवन चालवते आणि आपल्याला मुक्त देखील करते. आठव्या दिवशी देवी महागौरी ची पूजा केली जाते.

नववा दिवस – सिद्धिदात्री

नवव्या दिवशी आपण देवी सिद्धिदात्रीची पूजा करतो. सिद्धी म्हणजे परिपूर्णता. देवी सिद्धिदात्री जीवनात परिपूर्णता आणते. ती अशक्य, शक्य करते. ती आपल्याला सतत तर्कावर अवलंबणार्‍या मनाच्या पलीकडे नेऊन काळ आणि स्थानाच्या पलीकडे असणार्‍या क्षेत्रांमध्ये घेऊन जाते.